SITISHO LA AJIRA ZA WALIMU LINAUMIZA NCHI NA WALALAHOI

.

                           

K

asumba mbaya na hatarishi kwa maendeleo ya Taifa la Tanzania, ni matumizi mabaya ya rasilimali watu. Nchi hii bado imeshindwa kuweka mikakati mizuri ya kutumia wasomi wake wachache kwa manufaa mapana ya nchi.

Tuna wasomi wachache lakini tu vinara wa matumizi mabaya ya wasomi wetu, hatujali sana wasomi wetu wala hatuthamini sana nafasi za wasomi wetu katika kujiletea maendeleo, matokeo yake nchi inasuasua kimaendeleo na baadhi ya wasomi kukimbilia kutafuta maslahi nje ya Tanzania. Fikiri tunawasomi wachache lakini bado wengine wanakimbilia nje ya nchi kwenda kunufaisha nchi zingine!

Moja wa wosia maarufu wa baba wa Taifa, ni ule anaosema ili kuweza kujiletea maendelea lazima kutumia kila ulichonacho kwa kiwango cha juu. Kama nchi ina madini, basi yatumike kwa kiwango cha juu kabisa katika kulitajirisha Taifa, na kama una watu, wape mafunzo na watumie kiwango cha juu katika kujiletea maendeleo.

 Sekta inayoongoza kwa kutokujali sana wasomi wetu ni sekta ya elimu, licha ya elimu yetu kukabiliwa na changamoto nyingi, ikiwemo uhaba wa walimu, miundominu mibovu ya kufunza na kujifunzia, makazi duni ya walimu na kiwango cha elimu kuwa cha chini bado serikali haijapanga mikakati mizuri ya kutumia wasomi wake katika kuboresha elimu.

Kazi nzuri ya kuboresha elimu iliyofanywa na serikali ya awamu ya tano imetiwa doa na kitendo cha serikali kutoaajiri walimu mwaka 2017. Kwa kiasi fulani jitihada za serikali ya awamu ya nne kujenga maabara, serikali ya awamu ya tano kushughulikia tatizo la upungufu wa madawati na utoaji wa elimu bure  haziwezikuleta manufaa kama shule zinaendelea kukabiliwa na uhaba wa walimu.

Ajenda ya kwanza na kipaumbele cha kwanza cha nchi maskini kama Tanzania lazima kiwe elimu, na kuboresha elimu kunaanzia kwa kuwa na walimu wa kutosha, wenye ubora unaokidhi mahitaji pia wenye hali, hamasa na shauku ya kufanya kazi. Mzizi wa elimu ni walimu.

Tukumbuke hakuna shule bila mwalimu. Tukiwa na mwalimu popote penye wanafunzi panaweza kuwa darasa au shule hata kama iwe chini ya mti, lakini bila mwalimu hata jengo lenye thamani kubwa na lililojaa wanafunzi haliwezi kuwa shule kwa maana ya mahala sahihi pa kujifunzia.

Serikali haijaajiri walimu mpaka sasa kwa hoja yenye mantiki kabisa ya kukamilisha zoezi la uhakiki wa watumishi, zoezi ambalo linaendelea takribani miezi minne sasa kwa mitindo tofauti tofauti. Uhakiki wa watumishi ni jambo muhimu na halipaswi kupingwa na mtu yeyote mzalendo, lakini maamuzi yoyote yenye kuleta athari hasi katika uboreshaji wa elimu lazima yaonywe na yapingwe.

Baadhi ya watu watu, viongozi, wanasiasa na wadau wa elimu wanafikiri kitendo cha walimu kutoajiriwa kimewaathiri walimu waliotarajiwa kuajiriwa pekee kwa sababu wamechelewa kupata ajira ambayo ingeboresha maisha yao. Na wengine wanachukulia uamuzi huu wa serikali kutoaajiri walimu kuwa hauna athari yoyote mbaya, ndiyo maana sijasikia wanaojiita wadau wa elimu, wanaharakati wa elimu wala wabunge wa chama chochote wakizungumzia jinsi suala hili linavyoumiza watoto wa walalahoi wanaosoma kwenye shule za kata. Naomba kuwasilisha mchanganuo wa athari hasi za kutoajiri walimu kupitia MR.MWALIMU.BLOGSPOT.COM kama ifuatavyo;

Mfumo wa kuajiri walimu baada ya kuhitimu vyuo bado una walakini katika kukabiliana na tatizo la uhaba wa walimu. Serikali ya awamu ya kwanza ilijiwekea vipaumbele vitatu, kupambana na ujinga, maradhi na umaskini. Ili kukabiliana na ujinga ilihakikisha inaandaa toa mafunzo ya ualimu hata kwa watu wenye elimu ya darasa la saba maarufu kama walimu wa UPE. Walimu hawa waliandaliwa kwa muda mfupi kisha waliajiriwa.

Siku hizi, mara nyingi wanafunzi wa ualimu kwa ngazi ya astashahada, stashahada na shahada wanahitimu mwezi wa tano,wa sita, wa saba na wa nane. Baada ya kupata matokeo yao na kufanya mahafali, wahitimu hao ukaa nyumbani kwa kipindi cha miezi zaidi ya saba. Mathalani mara nyingi serikali inaajiri walimu mwezi Machi au Aprili wa mwaka unaofuata baada ya ya mwaka wa kuhitimu.

Kiuhalisia utaratibu huu wa kuajiri una kasoro kubwa na unalitia Taifa hasara kwa sababu hauoneshi dhamiri ya dhati ya kukabiliana na hali ya uhaba wa walimu. Ni kama nchi imetosheka na idadi ya walimu waliopo, ni kama nchi haina uhaba wa wa walimu, ni kama hakuna watoto wetu wanaoumia kutokana na uhaba wa walimu ,ni kama taifa haliumi kadhalika ni kama serikali haina shida na walimu ila inaajiri tu kusaidia waajiriwa hivyo inaajiri muda inaopenda na pale inapojisikia.

Huwezi kueleweka vizuri na watu wenye akili timamu kama unalalamika njaa wakati shamba lako la mahindi limestawi, mahindi yamezaa na yamekauka! Kwa hiyo, kwa upungufu wa walimu ambao nchi inao, na jinsi serikali inavyochelewesha ajira za walimu, ni wazi huu ni ukiritimba na utendaji wa mazoea usio na tija ya kuliokoa Taifa. Badala ya kurekebisha kasumba hii ya kuchelwesha ajira za walimu, serikali mwaka huu imechelewesha zaidi ajira hizo, hii ni kasoro ya wazi ambayo tujitetee tutakavyojitete itabaki kuwa kasoro, tena kasoro endelevu.

Kutoajiri walimu ni kuitia doa sera ya elimu bure. Kazi nzuri iliyofanywa na Rais wa awamu ya tano, Mh. John Magufuli ya kuhakikisha elimu inakuwa bure ina mwagiwa tope na kucheleweshwa kwa ajira za walimu. Matokeo moja wapo ya sera ya elimu bure ni kuongezeka kwa idadi ya wanafunzi wanaojiandikisha elimu ya msingi na hata elimu ya sekondari ya awali. Mfano nimekuta shule moja ya msingi mkoa wa Geita imeandikisha wanafunzi zaidi ya miambili wakati takwimu za nyuma wanafunzi waliokuwa wakiandikishwa darasa la kwanza hawakuwahikufika hamsini!

Kufanikiwa kupata idadi ya wanafunzi wengi wanaojiunnga na elimu ya msingi na sekondari kutokana na wazazi na walezi kupunguziwa mzigo wa gharama za kusomesha ni jambo la kumpongeza sana Rais wetu na watendaji wake wakazi. Kama haitoshi Rais amefanya kazi kubwa kuliondoa tatizo la ukosefu wa madawati. Ni mambo ambayo usimpomgongeza Rais na serikali yake ni wazi utakuwa na shida ya kitabia na kiufahamu.

 Lakini sasa nini thamani ya darasa lenye wanafunzi wengi wanaokaa kwenye madawati lakini hawana mwalimu wa kuwafunza. Ni wazi elimu bure imeongeza wanafunzi mashuleni lakini serikali haijaongeza walimu ni kama vile jitihada zimefanyika bila maarifa. Nimejionea Geita wanafunzi wapatao miambili wakifundishwa na mwalimu mmoja tena kwenye uwanja wa michezo maana hakuna darasa linalowatosha! Bila walimu matunda ya elimu bure yatakuwa ni yale yale watoto kuhitimu bila kujua kusoma na kuandika.

Kuna mengi ambayo hayafikiriwi jinsi Taifa lilivyoumizwa na hali ya walimu kutoajiriwa kwa na pengine yanatia hofu kuyasema lakini ni hali halisi. Mathalani watumishi wengi wa umma walikuwa na matumaini makubwa kuwa Rais Magufuli ataongeza mishahara yao mara tu baada kupitishwa bajeti mpya. Baada ya tarehe moja Juni kupita bila ongezeko zaidi ya punguzo la kodi mioyo ya wengi ilishuka, lakini wakajipa moyo huenda mwezi Septemba watapata ongezeko hilo kutokana na uhakiki wa watumishi hewa kuendelea.

 Mshahara wa mwezi Septemba ulivyotoka bila ongezeko ukatawanya kabisa mioyo ya wafanyakazi kiasi kwamba hata hamasa ya utendaji ikapungua, huu ni ukweli uliopo japo unaweza usiwapendeze baadhi ya viongozi wetu, lakini ni vema kuufahamu ili kuukabili kuliko kuuzuia usisemwe maana utaathiri zaidi Taifa kwa kipindi kirefu. Kuwakosa walimu wapya kipindi hiki ambacho walimu wengi walio makazini mioyo ya utendaji imeshushwa na ukosefu wa ongezeko la mshahara ni jambo lenye kujeruhi Taifa.Walimu wapya wangeweza kupunguza athari za ukosefu wa ongezeko la nyengeza ya mshahara kwa walimu.

Kutoajiri walimu ni hasara pana. kwa sababu katika mwaka wa masomo, 2016, kuna walimu wengi wamejiunga na vyuo ili kujiendeleza katika taaluma ya ualimu.Walimu hawa wameanza safari ya kujiendeleza baada ya kuruhusiwa na halmashauri zao wanazofanya kazi. Halmashauri ziliwaruhusu zikitaraji kupata walimu wapya mapema ambao wataziba nafasi za wale walioenda masomoni.

Kadhalika katika kipindi cha mwaka 2015 na 2016 kuna walimu wamestaafu, wameaga dunia pia kuna walimu walioathiriwa na zoezi la uhakiki baada ya kubainika kuwa na mapungufu fulani ya kitaaluma au ya taratibu za kiutumishi wa umma.

Kutokuajiri walimu ni hasara kwa sababu, walimu wapya wanavyoajiriwa wanafanya kazi kwa nguvu sana kwa sababu si tu wanakuwa na hamu ya ajira lakini pia wanakuwa na hamu ya kuifanya kazi yenyewe. Wanakuwa na upendo wa dhati na kazi tofauti na walimu wenye muda mrefu kazini ambao hufanyia uzoefu.

Walimu wapya pia huwa chachu mashuleni huja na mbinu mpya za ufundishaji hivyo kuinua kiwango cha elimu hata kwa kuwapa hamasa mpya walimu wenye muda mrefu. Kwa kutoajiri walimu wapya tumepoteza haya yote. Leo walimu  wanaongojea kuaajiriwa wana hamu ya ajira ili wajikimu, hawana hamu ya kufundisha maana kuchelewesha ajira kumeipa ganzi mioyo yao.

Haihitaji shahada ya utafiti wala shahada ya hesabu kufahamu kuwa uhaba wa walimu uliokuwepo umeongezeka zaidi kwa sababa nafasi za walimu waliofariki, walioenda masomoni, waliostaafu na walioathiriwa na zoezi la uhakiki hazijazibwa. Tunaweza kukadiria athari za pengo waliloliacha walimu hao ambalo halijazibwa? Tunaweza kufikiri kujifunza kwa watoto kunavyoathiriwa na hali hii wakati walimu ambao wangeweza kuwasaidia wapo tu mtaani! Tuweke kando siasa nyepesi na ushabiki, nchi imeumizwa na inaumizwa.

Kasumba ya Taifa hili kufanya mambo kwa mazoea, kwa nidhamu ya woga, kujipendekeza, mihemuko na hisia bila kuzingatia changamoto zinazoibuliwa na tafiti za watu binafsi na taasisi mbalimbali, ni miongoni sababu zinazodumaza elimu yetu na ustawi wa nchi yetu.

Mathalani, takwimu za mwaka huu za Wizara ya Elimu, Sayansi na Teknolojia, zinaonyesha kuwa asilimia 23 ya Watanzania wakiwamo vijana na watu wazima hawajui kusoma na kuandika. Pia takwimu zinaonyesha kuna wimbi kubwa la wanafunzi wanaohitimu elimu ya msingi bila kujua kusoma, kuandika na kuhesabu.

 Mapema mwezi Septemba mwaka huu, 2016, Taasisi ya utafiti ya Twaweza ilitoa matokeo ya utafiti wa uwiano wa walimu na wanafunzi wenye matokeo ya kuumiza sana. Katika utafiti huo ilionyesha kwamba mikoa mingi nchini ikiwemo mkoa wa Manyara, uwiano wa mwalimu mmoja ni wanafunzi 100 mpaka 126. Ikumbukwe kitaaluma darasa moja halipaswi kuzidi arobaini na tano! Utafiti huo uliibua pia hali ya kusitisha ambao wanafunzi wengi hawajui kusoma na kuandika!

Katika mazingira kama haya ya hali duni ya elimu nchini, kutokuajiri walimu licha ya kufahamu hali hii mbaya ni kasoro, ni kama vile nchi inajivunia kuwa na watu wasiojua kusoma na kuandika na ni kama vile tunajivunia uwiano mbaya wa walimu na wanafunzi katika shule zetu.

Kwa sababu baada ya tafiti hizi kutoka unawezaje kuthubutu kuwaacha walimu waranderande mtaani kama kweli kuna nia ya kuinua kiwango cha elimu! Tunawaachaje walimu,waliohitimu vyuo awamu mbili mtaani huku watoto wanahitimu bila kujua kusoma na kuandika kwa sababu ya uhaba wa walimu.Walimu waliohitimu mwaka jana na mwaka huu kama wangekuwa wameajiriwa wangepunguza kiasi fulani kiwango cha idadi ya wanaohitimu bila kujua kusoma, kuandika na kufanya hesabu.

Kutokuajiri walimu kuna kinzana na dhamira ya serikali ya awamu ya tano ya kuwatetea wanyonge. Waathirika wa kuu wa hali ya kutoajiri walimu ni familia za walala hoi, kwa sababu walimu hawa ambao hawajaajiriwa wengi wengeajiriwa shule za umma na shule za umma ndiyo zina upungufu mkubwa wa walimu. Shule za binafsi walimu wanagombania vipindi wafundishe, shule za umma watoto wanajifundisha wenyewe kwa ukosefu wa walimu.

 Kwenye shule za umma watoto wanakodolea macho ubao usio na maandishi, ndoto zao za kujikwamua kimaisha kupitia elimu ziko matatani, wachache wanathubutu kuwa na matumaini ya kushinda mitihani, mioyo inalia, serikali inajibu wasubiri walimu watakuja kesho, kesho siku zinaenda. Walimu ambao serikali imewatelekeza mtaani baadhi yao wamegeuka lulu na msaada mkubwa kwa shule binafsi ambao wanawatumia vizuri katika kipindi hiki ambacho wanasubiri kuajiriwa.

 Hivyo shule binafsi zinazidi kujiimarisha kwa walimu hawa hawa ambao wangeweza kunufaisha watoto wetu katika shule za umma. Ukitazama kwa jicho la tatu utaona jinsi kutoajiri walimu kunavyoongeza pengo kati ya maskini na matajiri. Watoto katika shule za umma hawana elimu, lakini wale wa shule za binafsi walimu wapo wakutosha, ni kama mazingira ya maskini kuzidi kuwa maskini, tajiri kuzidi kuwa tajiri kupitia uwiano usio sawa katika utoaji wa elimu.

Dhamira ya kuwa komboa wanyonge lazima ianzie kwenye kuhakikisha wanapata elimu bora na ya uhakika. Kwa sababu katika nchi maskini kama Tanzania elimu ndiyo silaha ya kwanza ya ukombozi. Pia wengi wa wahitimu wa fani ya ualimu wanatoka familia maskini na za kati, hivyo kuwaweka mtaani ni kuwaumiza wanyonge mara mbili. Kuajiri walimu ni kumkomboa myonge kupitia ajiri, pia ni kumkomboa mnyonge sababu mwalimu mwajiriwa angeokoa kizazi cha walalahoi kinachoangamia kwa ukosefu wa elimu.

Kutokuajiri walimu ni hasara kwa sababu kama wangeajiriwa, serikali ingepunguza tatizo la ajira ambalo lina kua kazi ambapo inakadiriwa kuwa kwa sasa limefikia asilimia 11. Walimu hawa wangeajiriwa mapema, wangepunguza utegemezi kutoka kwenye famailia zao, ingepunguza uhalifu, maana ukosefu wa ajira ni jambo la kuweza kuhatarisha usalama wanchi hasa katika kipindi hiki ambacho vijana wengi wanaoenda vyuo wanakuwa wameshapata mafunzo ya JKT. Kama wangeajiriwa baaadhi wangejikita kwenye kilimo, biashara na hata biashara huduma hivyo kujistawisha na kulistawisha taifa.

Naibu waziri wa Tamisemi, Suleman Jafu, aliliambia Bunge kwamba wizara yake ina mipango wiwili ya kukabiliana na uhaba wa walimu; kwanza, ni kuwajiri wahitimu wa fani zote za Sayansi kuwa walimu wa masomo ya Sayansi. Pili, kuchukua idadi ya walimu wa masomo ya sanaa katika shule za sekondari wakafundishe shule za msingi.

Mipango hii ina kasoro za wazi, kwa sababu walimu wa elimu ya msingi na sekondari kitaaluma wanaandaliwa tofauti. Mwalimu wa sekondari kumpeleka kufundisha elimu ya msingi bila kumpa mafunzo si jambo salama kwa elimu yetu. Mhitimu yeyote wa shahada ya Sayansi kutunukiwa ualimu na kukabidhiwa darasa bila mafunzo maalumu ya ualimu ni kasoro na si salama kwa mukstakabali wa elimu.

Mipango hii ya wizara haina mantiki sana wakati huu ambao tuna wahitimu wa mafunzo ya ualimu awamu mbili, wa mwaka 2016 na 2017 wanaranda randa mtaani. Ni kasoro na kujichanganya kwa wizara kuwa na mipango ya kuajiri watu kutoka nje ya fani ya ualimu, kuchukua walimu wa msingi wakafundishe sekondari wakati tuna walimu waliohitimu taaluma hiyo wapo mtaani, hawana ajira, hawalinufaishi Taifa!

Waziri wa elimu mama Ndalichako, pia ametangaza kuwa masomo ya sayansi yatakuwa ya lazima kwa wanafunzi wote. Wakati serikali ikinadi sera ya viwanda ili kuifanya nchi kuwa ya viwanda. Uhalisia wa kuwafanya wanafunzi wote wasome masomo ya Sayansi una utafanikiwaje kama walimu wa masomo ya sayansi tumewaacha mtaani, hawa ndiyo walimu ambao wangetia hamasa ya watoto wetu kusoma masomo ya Sayansi. Nchi itakuwaje ya viwanda bila wazawa wenye taaluma ya viwanda au ndiyo kuandaa kuwawashangiliaji wa viwanda badala ya wanufaika wa viwanda?

Walimu ambao wangetengeneza wataalamu wa viwanda tumewaacha wachome mahindi mtaani huku tunalalamika uhaba wa walimu wa Sayansi, kama uhaba wa walimu wa Sayansi unatuumiza mioyo, kama tunataka nchi iwe ya viwanda na kama tumekusudia kufanya masomo ya Sayansi yawe lazima walimu wa Sayansi wanafanya nini mtaani mpaka sasa badala ya kuwa darasani wakifundisha. Tumejenga maabara kwa wingi alafu walimu hatuajiri nini maana yake?

Ni wizara ya Elimu pia ndiyo imetangaza rasmi kuanza kutumiwa kwa viwango vipya kwa madarasa la ufaulu wa sekondari ya awali,awali daraja C lilianzia alama 41 mpaka 60, daraja B lilianzia 61 mpaka 80 na daraja A lilianzia 81 mpaka 100. Kwa sasa daraja C linaanzia 45 mpaka 64, B ni 65 mpaka 74 na iwe imeshushwa 75 mpaka 100.

Viwango vipya vinaathari nzuri lakini vinaathari hasi kwa watoto wa walalahoi wanaosoma shule za kata zenye changamoto ya mazingira na miundombinu ya kujifunzia. Wengi wa watoto hawa kufaulu kwao kunaangukia madaraja ya C na D.

 Hivyo kuongeza vigezo hivi ni kuwaongezea ugumu watoto hawa kwani wale walikuwa wanaangukia daraja C wataangukia daraja D na wale wa waliokuwa wakiangukia daraja B wataangukia daraja C. Kama haitoshi madaraja ya kujiunga na vyuo vikuu yamepandisha kutoka angalau E mbili kufikia angalau D mbili yaani alama 4.

Tunaweza tukatumia nguvu nyingi kukanusha kwamba kutoajiri walimu mpaka sasa kuna umiza wanyonge na Taifa lakini ukweli huu ni halisia. Mathalani tutafakari kwa kina athari za kupandisha madaraja ya ufaulu katikati ya uhaba wa walimu na bila kuajiri walimu wapya. 

Tumepandisha madaraja ili kuboresha elimu ni jambo jema lakini nani atakwenda kuinua ufaulu wa wanafunzi kadiri ya madaraja mapya ikiwa walimu tumewaacha mtaani? Ni kama dhuluma fulani kuwapandishia wanafunzi madaraja ya ufaula bila kuwapatia kuwaajiria walimu wa kuwasadia.

Ningependa mfumo unaotumika kuajiri askari, utumike pia kwa walimu hasa kutokana na hali ya uhaba wa walimu tulionao. Askari ambao pia ni matunda ya walimu wakihitimu tu mafunzo wanapangiwa vituo vya kazi, kwa kuwa kuna upungufu wa askari nchi, kadhalika unyeti wa kazi yao. Na fikiri ndiyo tungefanya kwa walimu, maana hakuna sababu ya walimu kukaa mataani wakati nchi inaupungufu wa walimu.

Mimi ni hitimishe tu kwa kusema Taifa hili ni maskini na linahitaji uwekezaji wakina katika elimu. Maendeleo katika mawasiliano, uchukuzi na viwanda  tunayoyapigania hayatakuwa na maana kama nchi ina watu wengi wasio na elimu. Haitapendeza nchi kuwa na ndege nzuri, reli ya kimataifa, madaraja makubwa na barabara za lami kila uchochoro huku watu wan chi hii ni wajinga.

“Tutaendelea kuwa maskini tusipowekeza kwenye elimu” Ni kauli nzito aliyoitoa Dr. Binilith Satano Mahenge, mkuu wa mkoa wa Ruvuma katika maadhimisho ya siku ya mwalimu ambapo kimkoa wa Ruvuma yalifanyika wilaya ya Tunduru. Hotuba yake fupi iliyojaa tafakari pana na uhalisia wa tulipo na tuendako kama haututa wekeza katika elimu haipaswi kuchukuliwa kawaida japo mimi nimechukua maneno hayo machache tuu. Elimu kwanza.

Share this

mrteacher